Το καρναβάλι στις Σέρρες- Ηθη κι έθιμα

       Με ήθη κι έθιμα που μετρούν αιώνες ζωής, ο νομός Σερρών θα γιορτάσει και φέτος- όπως κάθε χρονιά- την Αποκριά. Από την Κυριακή του Τελώνη του Φαρισαίου έως και τη Δευτέρα της Τυρινής, όλος ο νομός κινείται σε αποκριάτικους ρυθμούς. Παλαιότερα, τον εορταστικό τόνο έδιναν οι παρέες των μεταμφιεσμένων, που κυκλοφορούσαν στους δρόμους και γύριζαν τα βράδια στις γειτονιές, τραγουδώντας άσεμνα και σκωπτικά τραγούδια. Αυτού του είδους, όμως, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις χάθηκαν- σε μικρό ή μεγάλο βαθμό- με το πέρασμα του χρόνου για να επικρατήσουν οργανωμένες από τις τοπικές κοινωνίες και τυποποιημένες εορταστικές εκδηλώσεις, με αποκριάτικες στολές και άρματα.
       Την παράσταση "κλέβουν" οι οργανωμένες παρελάσεις αρμάτων και μασκαράδων, που γίνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στους δήμους Σιδηροκάστρου, Σκοτούσας, Νιγρίτας και Ροδολίβους. Το καρναβάλι, όμως, στις Σέρρες είναι στενά συνυφασμένο και με την πολιτισμική κληρονομιά κάθε περιοχής του νομού,με κυρίαρχα στοιχεία, τα φαλλικά σύμβολα και τη σάτιρα.
      Στο Ποντισμένο του δήμου Ηράκλειας αναβιώνει κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς, το λαϊκό δρώμενο "Κετσέκια". Το χωριό αυτό αποτελεί ένα από τους παλαιότερους τόπους μόνιμης εγκατάστασης των τσιγγάνων. Εκεί, μάλιστα, έχει επιβιώσει, έως τις μέρες μας, ο πιο αρχέγονος ίσως τύπος λύρας του ελλαδικού χώρου (οι ντόπιοι το ονομάζουν “γκίκα”). Πρόκειται για μια εξαιρετικά αδρή και "πρωτόγονη" κατασκευή, στην οποία, ως χορδές, χρησιμοποιούνται πλέον σύρματα από φρένα μοτοσικλέτας. Τα "Κετσέκια" του Ποντισμένου είναι έθιμο, το οποίο δεν συναντάται σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας.
      Στην Πρώτη, την τελευταία Κυριακή της Τυροφάγου, αναβιώνει το έθιμο της "Ντερβένας" (Πυρολατρείας). Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσης των κατοίκων της Πρώτης, με ρίζες που χάνονται στο βάθος του χρόνου. Ξεκινά περίπου δύο μήνες πριν, με τη συγκέντρωση πουρναριών, από κάθε συνοικία ξεχωριστά. Το ζητούμενο είναι, ποια συνοικία θα πραγματοποιήσει την μεγαλύτερη "Ντερβένα". Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς, με τη συνοδεία μουσικών παραδοσιακών οργάνων, οι κάτοικοι της Πρώτης και των γύρω περιοχών περιοδεύουν στις συνοικίες και ανάβουν μία-μία τις φωτιές (ντερβένες). Το έθιμο συμβολίζει το κάψιμο των παθών, του μίσους, της κακίας και της εχθρότητας των ανθρώπων. Η κορύφωση της εκδήλωσης γίνεται στην κεντρική πλατεία του χωριού, με χορούς, άφθονο κρασί, πίττες και παραδοσιακά σαρμαδάκια.
      Την Κυριακή της Τυρινής αναβιώνει στην Αγία Ελένη του δήμου Σκουτάρεως το έθιμο του Καλόγερου. Πρόκειται για ένα έθιμο, το οποίο προέρχεται από την Ανατολική Ρωμυλία και αφορά τη γονιμότητα της γης. Οι κάτοικοι του χωριού το μετέφεραν εκεί από το Κωστί της Αγαθούπολης. Στο έθιμο αυτό συμμετέχουν μόνο άνδρες, με κορυφαίο πρόσωπο του δρώμενου τον "Καλόγερο". Αναπόσπαστο στοιχείο στην αμφίεσή του αποτελεί μία "σφούγκα". Πρόκειται για πάνα παραδοσιακού φούρνου την οποία παραδίδει τελετουργικά στον "Καλόγερο" ο Αρχιαναστενάρης. Ο "Καλόγερος", λέει η παράδοση, πέθανε και ύστερα από λίγα λεπτά αναστήθηκε, μόλις τον ρίξανε στο νερό. Το έθιμο ξεκινά το πρωί της Κυριακής της Τυρινής με τους "αγερμούς". Ο "Καλόγερος" είναι ντυμένος με προβιές, νεροκολοκύθα στο κεφάλι του και πιπεριές στην κορυφή του. Συνοδεύεται από τον "βασιλιά" και από συνοδεία παραδοσιακών οργάνων. Όλοι μαζί χτυπούν τις πόρτες του χωριού. Οι νοικοκυρές υποδέχονται την πομπή ρίχνοντας τους σπόρους, ενώ ο "Καλόγερος", με τη "σφούγκα" του, σταυρώνει την είσοδο, ο "κουρέας" ξυρίζει τους νοικοκύρηδες, τούς εύχεται καλή σοδιά και το "βασιλόπουλο" τους προσφέρει ένα ποτήρι κρασί. Το απόγευμα, η πομπή, με κάρο, καταλήγει στη πλατεία του χωριού, αφού πρώτα άνδρες, με χοντρά ξύλα στα χέρια, "χτυπούν" το νερό που βρίσκεται στην άκρη του δρόμου, βρέχοντας τη συνοδεία. Το δρώμενο τελειώνει με το εικονικό όργωμα της πλατείας και τη σπορά. Η λαϊκή αυτή θρακική λατρεία παρουσιάζει, επίσης, εμφανή τα γνωστά στοιχεία του αρχαίου Διονυσιασμού. Οι ερευνητές του εθίμου βλέπουν τα πάθη και την ανάσταση του Καλόγερου ως επιβίωση από τα πάθη και την παλιγγενεσία του θεού Διονύσου.
       Παράλληλα, την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα, στο χωριό Φλάμπουρο το έθιμο του Μπαμπόγερου αναβιώνει. Ο Μπαμπόγερος στις Σέρρες, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, συμβολίζει το καλό και την υγεία. Η εμφάνισή του είναι ξεχωριστή και παράλληλα τρομακτική. Είναι ντυμένος με μαύρα ή καφέ δέρματα αιγοπροβάτων και από τη μέση του κρέμονται διαφορετικού μήκους κουδούνια. Διακρίνονται μόνο τα μάτια του, αφού στο κεφάλι του φοράει ένα μαύρο, τεράστιο μυτερό καπέλο, περίπου τριών μέτρων, στολισμένο με χάντρες, κορδέλες και μαντήλια. Νωρίς το πρωί, ο Μπαμπόγερος, αφού πάρει την ευλογία της μάνας του, κατευθύνεται στην εκκλησία για να πάρει τη χάρη της Αγίας Άννας, της ομώνυμης εκκλησίας του χωριού, ενώ στη συνέχεια επισκέπτεται κάθε σπίτι του χωριού με σκοπό να σκορπίσει το κακό και να φέρει τύχη και υγεία. Το έθιμο του Μπαμπόγερου ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα, με ένα μεγάλο γλέντι, που στήνεται στην πλατεία του χωριού, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να θαυμάσουν τον περίτεχνο και μοναδικό χορό των Μπαμπόγερων, αλλά και την ευκαιρία να δοκιμάσουν νηστίσιμα εδέσματα.